Afyonkarahisar’ın Bayat ilçesinde bayanlar tarafından tamamen yünden örülen ve kök boyası kullanılan ’Bayat Kilimleri’, 120 yıl rengini solmadan muhafaza edebiliyor.

Oğuzların Bayat Boyu’ndan gelenlerin yaşadığı ilçedeki bayanlar, Bayat Kaymakamlığı tarafından 1987 yılında açılan kilim atölyesinde ünlü kilimleri yüzyıllar öncesinde olduğu gibi yüzde 100 yün, yüzde 100 kirmanla eğrilen ve kökboyaları ile renklendirilen iplerle Bayat Kilimlerini dokuyor.

Bayat Kaymakamlığı Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı Müdür Vekili Emine Sökmen, kilim atölyenin 1987 yılında dönemin ilk kaymakamı tarafından kurulduğunu belirterek o dönemden bu zamana kadarda devam ettiğini belirtti. Sökmen, “Kilim atölyemizde Bayat’a özgü 12 desen ustalar tarafından dokunur. Gençlerimiz burada usta öğreticilerimiz tarafından kurslara alır, tecrübe sahibi olurlar ve kilimlerimizi dokumaya başlarlar” dedi.

“Kilim Bayat’ın bir kültürüdür”

Kilim Atölyesi Eğitmeni Ayşe Aslan ise kilimin Bayat’ta bir kültür olduğunu dile getirerek dokunan kilimler hakkında bilgi verdi. Aslan, “Bizler Oğuzların Bayat Boyundanız. Bayat Boyu tarihte bir sürü kültür işleriyle uğraşmışlar, Bayat Boyu bayanları da kilimle uğraşmışlar. Kilim Bayat’ın bir kültürüdür, kökboyası Bayat’ın bir kültürüdür. Bayat’a has 12 desenimiz var. Sürekli bunları üretiriz. Kilimin ilk önce yünü eğriliyor, sonra kök boyayla boyası yapılıyor, ondan sonra çözgüsü yapılıp dokuma işlemine geçiliyor. Kilimlerimizin ebatları genelde 1.30’a 2.30 ölçüsündedir. Eğer eksikse ebatı modelde kırpmalar olur. 1.30’a 2.30 ölçüsünde 12 desenimiz var sürekli bunların üretimini yapıyoruz” diye konuştu.

“120 yıl rengini solmadan muhafaza ettiği tescilli”

Kök boyalı kilimlerin 120 yıl rengini solmadan muhafaza ettiğinin tescilli olduğunu belirten Aslan şu ifadelere yer verdi:

“Kök boya bitkilerden elde edilen doğal renkler demektir. 120 yıl solmadan rengini muhafaza edeceği tescilli kök boyalarımız var. Bunların haslık derecesi en yüksek bitkiler. Piyasada bir sürü bitkiden kök boya elde edilir, ama onların haslık derecesi düşük olduğu için fazla bir garantisi yoktur. Bizim kilimlerimizin 120 yıl solmadan rengini solmadan muhafaza edeceği tescilli dedik. Mesela bizde asla mor renk göremezsiniz. Mor renk patlıcan kabuğundan elde edilir, ama haslık derecesi düşük olduğu için 6 ay sonra 1 yıl sonra veya birkaç yıl sonra o rengini kaybedecektir, solacaktır. Her rengin farklı bir bitkisi var kahverengi ve tonları için kahverengi, sarı tonları için hardal sarısı ve mazı, kırmızı renk için boyalık otu ve tonları, pınarla da yeşil ve tonlarını elde ediyoruz ve çivit otuyla da lacivert ve tonlarını.”

“Her bir kilim deseninin ayrı bir hikayesi var”

25 yıldır atölyede kilim dokuyan Şerife Erzincanlı ise dokunan her kilim modelinin ayrı bir hikayesinin olduğunu söyleyerek, “Kilim dokumak için önce yünleri eğiriyoruz, tek tek çile yapıyoruz, tek tek kök boyada boyuyoruz, bütün renklerini tek tek ayırıyoruz. Daha sonra iki kişiyle tek tek çözüyoruz. Santim santim ne kadar çözeceksek ona göre sayıyoruz. Daha sonra hangi modelden dokuyacaksak modeline göre tek tek ayarlıyoruz. Şuanda benim dokuduğum model Avşar Güzeli. Oğuz Boylarından gelen Avşar kızının hikayesini anlatıyor bu. Dokuduğumuz her modelin ayrı ayrı hikayesi var. Bizim dokumuş olduğumuz bütün kilimlerin ayrı ayrı isimleri var; Avşar Güzeli var, Saç Bağlı var, Eli Belinde var, Başaklı var hepsinin de ayrı ayrı hikayeleri var” dedi.

“Kökboyası için yüzdü yüz yün ipi olmalı”

Kökboya ustası Alihsan Erdoğan da kökboyanın nasıl yaptığını anlattı. Erdoğan, “24 senedir burada çalışıyorum kök boya ustası olarak. Kilimlerimizin iplerini ben boyuyorum. Yüzde 100 kök boya doğal boyalardan elde ediyoruz. Boyalar pinar var, palamut var, mazı var, balçık çamuru var, boyalık otumuz var, ceviz kabuğu var. Bunlardan elde ediyoruz. İlk önce iplerimizi kök boyalı etmemiz için yüzde 100 yün olması lazım. İplerimizi bir gün önce ön hazırlık dediğimiz şapla hazırlıyoruz. Bunun amacı da daha iyi rengini alması ve çürümemesi için. Ertesi günde yapacağımız renk hangisiyse onu yapıyoruz” diye konuştu.