Orman ve Su İşleri 11’inci Bölge Müdürlüğü tarafından yürütülen “Samsun’da Biyolojik Çeşitliliğe Dayalı Ulusal Geleneksel Bilginin (BGB) Kayıt Altına Alınması” adlı proje kapsamında, Ondokuz Mayıs Üniversitesi (OMÜ) öğretim üyeleri Samsun’un Geleneksel tıbbi bilgi haritasını çıkardı.

Bakanlık tarafından 2017 yılı Eylül ayında uygulanmaya başlanılan proje; pilot olarak seçilen 8 il arasında bulunan Samsun’da OMÜ öğretim üyelerinden Tıbbi Bitkiler Uzmanı Prof. Dr. Ali Kemal Ayan, Etnobotanik Uzmanı Prof. Dr. Yüksel Kesim, Sosyal Bilimler Uzmanı Prof. Dr. Şahin Köktürk ve Botanik Uzmanı Prof. Dr. Hasan Korkmaz danışmanlığında gerçekleştirildi.

Samsun’un ilçe ve köyleri kaynaklık etti

Samsun’da Biyolojik Çeşitliliğe Dayalı Geleneksel Bilginin Belirlenmesi Projesi kapsamında Proje Koordinatörü ve Tıbbı Bitkiler Danışmanı Prof. Dr. Ali Kemal Ayan, “Eylül/Ekim 2017 – Nisan/Mayıs 2018 aylarının farklı tarihlerinde, projenin arazi çalışma programına uygun olarak, Samsun’a bağlı Çarşamba, Terme, Ayvacık, Tekkeköy, Asarcık, Salıpazarı, İlkadım, Atakum, 19 Mayıs, Bafra, Yakakent, Vezirköprü, Ladik, Havza, Alaçam ve Kavak ilçe merkezleri ve bu ilçelere bağlı toplam 100 köye gidilip 315 kaynak kişi ile görüşüldü ve projenin amacına uygun gerekli bilgiler toplandı” dedi.

“Yıllarca birçok deneyimden süzülmüş doğal, tedavi amaçlı ve tıbbi nitelik taşıyan bilginin derlenmesi peşindeyiz”

Projenin amacını ve önemini anlatan Prof. Dr. Ali Kemal Ayan, “Yıllarca birçok deneyimlerden süzülmüş doğal, tedavi amaçlı ve tıbbi nitelik taşıyan bilginin derlenmesi peşindeyiz. Özellikle orman altı olarak ifade edilen rakımı yüksek mahalle/köylerimizde, çok kıymetli bilge kadın ve erkek büyüklerimizle bu konuları konuştuk. Öncelikle tedavi amaçlı hangi hastalıklara karşı, hangi bitkiler ile hangi tedavi yöntemlerini uyguladıklarını sorup onların botanik ve tıbbi değerleri hakkında notlarımızı aldık. Ayrıca önleyici tıp kapsamında hasta olmamak için bu insanların yereldeki hangi doğal ürünlerle beslendiklerini, bünyelerini nasıl güçlendirdiklerini derleyerek kayıt altına aldık” diye konuştu.

Prof. Dr. Ayan biyolojik çeşitliliğe dayalı geleneksel bilgi ve uygulama alanlarını ise “Bu bilgi; insanların herhangi bir ihtiyacının karşılanmasına yönelik kullanımını içeren, genellikle bir topluluğun kültürel veya manevi kimliğinin de bir parçasını oluşturan, o topluluk içinde geliştirilen, devam ettirilen ve nesilden nesile aktarılan bilgiyi, ustalık, beceri ve uygulamaları kapsar. Bunları; sağlık, beslenme, endüstriyel, tarım-hayvancılık amaçlı geleneksel kullanımlar olarak gruplandırabiliriz” şeklinde özetledi.

“Literatürde böyle büyük tarama çalışmasına rastlanamamıştır”

Proje Etnobotanik Danışmanı Prof. Dr. Yüksel Kesim de, “Gerçekleştirilmiş olan bu projenin çok faydalı olduğunu düşünüyorum. Bölge için literatürde böyle büyük tarama çalışmasına rastlanamamıştır. Çevremizde ve gidilen köylerde böyle bir projenin gerekliliği pek çok kişi tarafından vurgulanmıştır. Halkımız genelde sağlık açısından doktora gitmenin bilincindeler. Bunun yanı sıra büyüklerinden öğrendikleri geleneksel tedavi şekillerini de uygulamaktadırlar” ifadelerini kullandı.

Samsun’un doğal florasında bulunan bitki türleri incelendi

Samsun’un doğal bitki örtüsüne dair bazı bilgiler veren Proje Botanik Danışmanı Prof. Dr. Hasan Korkmaz ise şunları söyledi: “Bu proje ile Samsun’a bağlı merkez ilçe ve köylerde, hayatın birçok farklı alanlarında halk tarafından, geleneksel yöntemlerle kullanılan ve Samsun’un doğal florasında bulunan bitki türleri tespit edilmiştir. Sağlık, gıda, endüstriyel vs. alanlarda kullanılan bitkilerin sistematik durumları familya, cins ve tür düzeyinde belirlenerek, yöresel adlarına karşılık gelen bilimsel adları verildi. Bizzat kaynak kişilerden alınan bilgilere göre Samsun doğal florasında bulunan bitki türlerinden 724 türün sağlık, 192 türün gıda, 31 türün diğer (nazarlık, tütsü, süs, vs.), 15 türün tarım ve hayvancılık, 9 türün de endüstriyel amaçlı kullanıldığı tespit edildi. Proje kapsamında yapılan tespitlerin, doğal kaynakların belirlenmesi ve modern kullanım potansiyelinin ortaya konulmasına katkı sağlayacağı kanaatindeyim.”

“Proje doğrudan halk bilimi ile ilgilidir”

Projenin Halk Bilimi Danışmanı Prof. Dr. Şahin Köktürk de projenin halk bilimi alanı ile ilgili yönü hakkında şu bilgileri verdi: “Geleneksel bilginin derlenmesi açısından proje, doğrudan halk bilimi ile ilgilidir. Projede sosyal bilim uzmanı olarak; projenin mahiyetini kaynak kişilere anlatmak, onları bilgi vermeye ikna etmek, ilk bilgi formunu doldurmak, bu formdaki sosyal alanlarla ilgili soruları yöneltmek ve cevaplarını kaydetmek, aynı zamanda da ses kayıtlarını yapmak gibi hususlarda görev üstlendim.”

Proje sonuçlandığında derlenen bütün bilgiler; taranan literatür ışığında bir veri tabanında toplanarak yerli araştırmacıların AR-GE (araştırma geliştirme) faaliyetlerine zemin oluşturarak etki ve önemli bir fayda sağlayacak ve uluslararası patent uzmanlarına açılacak.